Lees hier de reactie van Govers op deze column van Soetman:

Soetman stelt in zijn column dat ‘je het gevoel krijgt dat er een kentering gaande is’, maar dat de consumptie van vlees sinds 2015 niet afneemt. Dat de vleesconsumptie niet stijgt is echter al bijzonder. Het voedselaanbod is immers sterk toegenomen: treinstations zijn een soort van food festivals geworden en supermarkten zijn zondags en tot ‘s avonds laat open. Overal en op elk tijdstip van de dag is voedsel in overvloed aanwezig. Het CBS constateert dan ook een toename in overgewicht en obesitas. Maar de vleesconsumptie neemt dus níet toe. Dat is reden genoeg voor vleesgigant Vion om toekomst te zien in plantaardige eiwitten: 'Overschakelen, althans deels, op de productie van vleesvervangers is zakelijk gezien een rationele stap.' stelt de bestuursvoorzitter van Vion.

Mensen denken bewuster na over vleesconsumptie dan voorheen

Bovendien verandert de norm snel. Uit allerlei -volgens Soetman irrelevante- enquêtes en polls blijkt dat mensen bewuster nadenken over dit thema. Uit een recente enquête die is uitgevoerd in opdracht van RTL Nieuws, blijkt dat maar liefst 54 procent van de Nederlanders probeert minder vlees te eten. Soetman verklaart dat dit komt doordat de gewone man gedwongen wordt om sociaal wenselijke antwoorden te geven. Sinds wanneer is de gewone man zo hulpeloos? Als de gewone man elke dag vlees wil eten, dan zegt de gewone man dit wel gewoon. Soetman gaat door met zijn ongefundeerde stelligheden. Zo zou de toon van het debat die zijn van 'kijk mij eens moreel op hogere grond staan'. Terwijl veganisten er keer op keer op wijzen dat het niet om de verschillen tussen mensen gaat, maar om de 1,2 miljoen dieren die dagelijks in ons land worden gedood in slachthuizen. Degenen die dit liever niet onder ogen zien leiden de aandacht graag af naar de vermeende ‘morele superioriteit’ van veganisten, terwijl het juist de omnivore mens is die zichzelf als vanzelfsprekend superieur acht ten opzichte van het dier.

Veganisme wel degelijk gezond zegt American Dietetic Association

Zonder het op enige wijze te onderbouwen stelt Soetman dat veganisme niet het beste is voor de gezondheid. Hiermee daagt hij de wereldwijd grootste vereniging van diëtisten uit, namelijk de American Dietetic Association. Zij stellen namelijk dat een plantaardig eetpatroon geschikt is voor iedereen in alle levensfasen en zelfs gezondheidsvoordelen kan opleveren. Jaap Seidell, professor voeding en gezondheid aan de VU bevestigt dat veganisten over het algemeen betere bloedwaarden hebben dan alleseters. Mark Soetman stelt echter, in zijn reactie op Armanda's betoog, dat deze betere bloedwaarden komen doordat veganistisch voedsel 'een zeer laag energieniveau heeft' en door de bewustere levensstijl van veganisten.

Wat zegt de wetenschap?

Soetman gaat verder door gewoonweg te stellen dat de wetenschap ernaast zit. Dat vlees veel water verbruikt is volgens hem niet waar, omdat het voornamelijk gaat over regenwater. Als hij echter zou kijken naar het grotere plaatje, dan wordt ook deze zelfverklaarde duurzaamheidsexpert duidelijk dat de mensheid in toenemende mate te maken krijgt met zoetwatertekorten, daar valt dus ook regenwater onder. Volgens Kees van Leeuwen, hoogleraar watermanagement en stedelijke ontwikkeling, kunnen we het waterprobleem op de wereld grotendeels oplossen door minder vlees te eten. Even simpel uitgelegd voor de leek: voor vee is veevoer nodig. Dit veevoer heeft zoet water nodig. Het water wordt deels opgenomen in de planten en die worden opgegeten door vee. Het veevoer wordt echter vaak ver weg van het vee verbouwd, en daardoor onttrekt ons Nederlandse vee zoet water (en andere nutriënten) aan andere gebieden in de wereld die daardoor eroderen. Stoppen met vee en veevoer resulteert in aanzienlijk meer ruimte voor natuur en gezonde ecosystemen. Daarnaast stelt Soetman dat bij de broeikasgasuitstoot van vee sprake is van een gesloten kringloop, omdat het veevoer de door de dieren uitgestoten CO2 weer opneemt. Dit is echter overtuigend weerlegd door Oxford University in het rapport ‘Grazed and Confused’. Het rapport maakt duidelijk dat de opname van CO2 door gras niet opweegt tegen de uitstoot door koeien van de sterkere broeikasgassen methaan en lachgas. Daarnaast toont het rapport aan dat bomen beter zijn voor het klimaat dan gras, omdat bomen meer CO2 opnemen. Al die weilanden zouden we omwille van het klimaat dus beter kunnen bebossen. Dan zouden we wel meer moeten inzetten op kweekvlees en plantaardige alternatieven voor vlees en zuivel.

Aannames

Zonder enige onderbouwing kraakt Soetman tot slot de Nationale Week Zonder Vlees en Even Geen Vlees af, terwijl hij vleesconsumptie minderen wel een goed idee blijkt te vinden. 'Gebruik alleen de juiste aannames in de discussie, vermijd emotionele betogen en maak er geen moreel verhaal van.' Aldus Soetman. Ik hoop van harte dat de heer Soetman zich dan nog eens wil verdiepen in de materie, want van juiste aannames is in zijn stuk geen sprake.  

Armanda Govers (33) is milieuactiviste en oprichtster van ANBI-stichting Even Geen Vlees.

Naschrift: Mark Soetman reageert op Armanda Govers. Dit is zijn reactie 'Ik ben geen ‘vleesetende homo rationale':

‘(Politiek) activisme is een verzamelbegrip voor buitenparlementaire activiteiten om politieke verandering te brengen, meestal op het sociaal, economisch of milieuvlak.’

Dat lijkt me een juiste stelling en een die opgaat voor schrijfster Armanda Govers. Activisme betekent dat het niet altijd draait om waarheidsvinding, maar om het vinden van argumenten die het gekozen doel ondersteunen. In het geval van Armanda: een veganistische toekomst. Niettemin voert ze haar campagne intelligent, waarvoor mijn waardering.

Mark Soetman stelt vleesvermindering van 80% voor

Ik ben echter geen ‘vleesetende homo rationale’ zoals ze opent, maar betoog een zeer scherpe vermindering van vleesconsumptie en bijbehorende veeteelt. Dat op zich zou haar vrolijk kunnen stemmen, maar wanneer het doel is ‘geen dieren in dienst van de mens’ schiet een 80% vermindering zoals ik die voorsta logischerwijs tekort.

Huidige campagnes niet toereikend

Armanda stelt dat het feit dat de vleesconsumptie niet toeneemt, op zich al een overwinning is. Als ze dat oprecht vindt, geef ik haar daarin gelijk. Maar volgens mij is het doel een scherpe afname, geen consolidatie. En daarin schieten de campagnes tekort. Ook haar ‘Even geen vlees’. Dat er druk wordt geïnnoveerd en geëxperimenteerd met vleesvervangers is zonder meer waar. De aandacht ervoor is dan ook onevenredig groot, wellicht omdat we allemaal wel beseffen dat het een andere richting op moet. Toch blijft de verkoop achter en dat is zorgelijk. Mijn vraag in de column is dan ook hoe dat komt. Nergens stel (of vind) ik dat dat een goede zaak.

Onderzoek over vleesvermindering

Dan de enquêtes. Het spijt me Armanda, maar dat is een waarheid als een koe. Ik herinner me een speech van toenmalig Stas Dijksma ten tijde van het paardenvleesschandaal waarin ze blij een nieuw straatonderzoek aanhaalde van een bekende NGO: ‘62% van Nederland zegt minder vlees te zijn gaan eten door het schandaal’. Ik kon aansluitend op hetzelfde podium met de laatste CBS cijfers aangeven dat de verkoop van vlees in de voorliggende schandaalperiode juist was toegenomen. Inclusief de kiloknallers. Helaas. Datzelfde geldt voor het RTL Nieuws onderzoek dat je aanhaalt. Al dit soort ‘onderzoek’ kan rechtstreeks de prullenbak in, je krijgt alleen maatschappelijk wenselijke antwoorden. Er is overigens tenminste één onderzoeksbureau dat het al jaren anders doet en die dus ook andere waarden meet: Trendbox. Die stellen jaar-in-jaar-uit dezelfde vragen en destilleren uit de verandering van de antwoorden door de jaren heen de trend. Dat is de enige manier waarop je met een microfoon in je hand relevante antwoorden kunt halen. En nee, dat heeft niets te maken met ‘de gewone man is hulpeloos’ en evenmin wordt die daartoe gedwongen. Het heeft alles te maken met de menselijke psyche.

Niet iedereen ziet dieren als friends, not food zegt Mark Soetman

Aansluitend komt de werkelijke beweegreden voor je reactie op tafel in de zin ‘Terwijl veganisten er keer op keer op wijzen dat het niet om de verschillen tussen mensen gaat, maar om de 1,2 miljoen dieren die dagelijks in ons land worden gedood in slachthuizen.’ Dierenliefde dus, in dit geval vanuit de overtuiging dat we als mensheid moeten stoppen met het houden van dieren. Dat mag en is een prima onderwerp om te bespreken, maar je stelt dat ‘het juist de omnivore mens is die zichzelf als vanzelfsprekend superieur acht ten opzichte van het dier.’ Friends, not food schrijf je op je website. Die denkgang wordt niet door iedereen omarmd en is de splijtzwam in de discussie. Dat helpt niet en is een voorbeeld van die ‘moral high ground’ die ik aanhaal.

Veganisme is niet de gezondste optie

Veganisten hebben betere bloedwaarden. Dat klopt, maar dat komt niet zozeer door de veganistische levensstijl, maar omdat veganistisch voedsel een zeer laag energieniveau heeft (Jaap Seidell zegt daarover ‘je kunt je maar moeilijk overeten aan planten’) en omdat deze groep bewuster leeft. Ze roken veel minder en drinken nauwelijks. Lijnrecht daartegenover staat de waslijst aan mitsen en maren die worden aanbevolen bij een veganistisch dieet. Tekorten liggen op de loer in jodium, vitamines B1, B2 en B12, ijzer, calcium en eiwit. Met name de essentiële eiwitten (die we dus vrijwel alleen uit dierlijk kunnen halen) en B12 zijn ‘key’. Daar wijst ook Seidell op, net als het voedingscentrum en alle diëtisten die met de materie bekend zijn. Kort samengevat: een veganistisch dieet kan wel, mits je heel goed oplet en supplementen slikt. Dan kán het. Maar nee, het is niet de gezondste manier en er liggen forse risico’s op de loer. Iets dat kán, Armanda, moet dat ook? Vanuit jouw perspectief om dieren te bevrijden natuurlijk wel, maar kun je voorstellen dat die denkgang niet door iedereen wordt gedeeld?

Invloed van veeteelt op het milieu

Water, nutriënten, broeikasgassen en meer. Een lastig onderwerp dat ik al eerder hier heb besproken. Het klopt dat veevoer nutriënten over de wereld verspreid op een ongezonde manier. Ik deel je mening dat dat moet stoppen. In bepaalde gebieden kan het zo zijn dat zoet water een probleem is, maar het is absoluut niet zo dat voor een kilo vlees een paar duizend liter water nodig is. Pure kul. Dat land wordt ingezet (de inschattingen lopen ligt uiteen, maar ik denk dat 70% tbv feed wel klopt) staat buiten kijf. Vandaar ook mijn pleidooi voor een forse vermindering van veeteelt (en dus vleesconsumptie). Om te komen tot een ‘minder lek’ agrosysteem dat ook nog eens veel minder areaal vergt. Je stelling ‘bomen planten waar gras groeit’ is veel te simpel. Gras groeit waar bomen veelal niet kunnen groeien. Zeer arme gronden die alleen voor gras geschikt zijn. Je haalt één rapport aan, het recente ‘grazed and confused’. Wanneer je alle rapporten (FAO, IPCC, EPA) naast elkaar leest, vallen flinke verschillen op. Wanneer je de oorzaak van die verschillen van al deze goed onderbouwde rapporten zoekt, kom je tot de conclusie dat sommigen alleen rekenen aan de uitstoot waar andere ook de opname (door de teelt van feed) meenemen. Wanneer je gaat morrelen aan één onderdeel van een cyclisch patroon zul je rekening moeten houden met het verschil, niet alleen de omzet. Doe je dat, dan is veeteelt maar zeer beperkt onderdeel van directe emissie. Dat zijn dan kunstmestgebruik, transport, landgebruik, CH4 uitstoot tov CO2 opname (mind you: ook fermentatie van planten zonder tussenkomst van beesten geeft CH4)  en nog wat diesel voor in de trekker. Meer dan zat om een goed argument op te bouwen toch?

Discussie gebaseerd op moraliteit is 'niet te winnen'

Er zijn hele goede redenen om vleesconsumptie en veeteelt te willen beperken. Zeker in Nederland. Maar wanneer je stelt dat dieren vriendjes zijn en geen voedsel, zit je er biologisch om meer dan één reden naast, en til je de discussie naar een moreel niveau die niet te winnen is. Dat is eigenlijk mijn advies aan ‘Even geen vlees’ en andere initiatieven: zorg dat je niet over bepaalde grenzen gaat in een poging mensen te overtuigen. Dat komt als een boemerang terug en schaadt ‘de zaak’ meer dan het helpt. Een zaak die ik steun en probeer aan te jagen.